علم در پهنه سیاست: حلال مشکلات یا ابزار؟Reviewed by مرتضی عطایی نژاد on Dec 28Rating:
ابراهیم سوزنچی کاشانی، دانشجوی دکترای سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری- انگلستان ریاست محترم جمهوری در برنامه بدون حاشیه دوبار از کلمه “”علمی”” برای بیان دلایل خود استفاده کردند، بار اول بدین مضمون که استدلال علمی برای این مطلب دارم و بار دوم اینکه این یک حرف علمی است، حرف احساسی نیست. دور نیست زمانی که در برنامه های تلویزیونی بحث در باب علم� اقتصاد شکل می گرفت و در حالیکه برخی ادعا می کردند مدلهای توسعه اقت”
————————————-
صادی علم است، برخی دیگر آن را ساخته و پرداخته غربیها و عاری از حقیقت عنوان می کردند. البته در این میان رئیس جمهور اخیرا به مدلهای توسعه اقتصادی خرده گرفته و آنها را طراحی غربیها برای ضربه زدن به کشورها نامیده اند. حتی کماکان بحثهای مختلف بر سر هدفمند کردن رایانه ها یک ریشه خود را در علم می بیند، جایی که طرفین� عقیده دارند رویکرد و یا بعضا مدلهای آنها علمی تر از سایرین است. در این باب ریاست محترم جمهوری در برنامه دیگری در صداوسیما برخی گروه ها را ناآشنا به علم اقتصاد نامیدند. این اتفاقات نشانگر این مساله است که امروزه بیش از گذشته کشور ما درگیر بحث در باب چیستی و ماهیت علم در قلمرو سیاسی و مسائل اجرایی شده است و البته هشداری به فلاسفه یا جامعه شناسان علم است که نقش پررنگ تری در مباحثات امروزه کشور بازی کنند.� اگرچه چنین فضایی مجال پرداختن درخور به این مساله نیست، اما ذکر چند نکته بسیار مفید است: ۱- در فضای معرفت شناختی امروز، مفهوم علم به معنای دانستن مطلق که تا نیمه قرن بیستم قدرت فراوانی داشتند، دیگر جایگاهی ندارد. به عبارت دیگر، بحث اصلی امروزه میان کسانی است که کلا علم را (به عنوان نوعی از معرفت بشری) فاقد وجاهت می دانند (نظیر نگاه های پست مدرن، برساخت گرایانه و غیره) و کسانی که کماکان بر امکان کسب معرفت (هرچند غیر مطلق) پافشاری کرده و از این روی علم را نیز دارای درجه ای از اعتبار برای شناخت واقعیت قلمداد می کنند (نظیر برخی نگاه های رئالیستی). ۲- یکی از اصلی ترین علتهای این تغییر ضعفهای اساسی است که نگاه های علم گرایانه در دل خود داشتند و از این روی نتوانستند دوام بیاورند. به قول یکی از فیلسوفان مطرح، این نگاه ها از اول مرده به دنیا آمده بودند. در این میان، این رویکردها نتوانستند معیاری برای تمایز علم از غیر علم مطرح سازند و هربار با چالشهای عدیده ای در ایجاد تمایز میان علم از غیر علم مواجه شدند. به عبارت دیگر، یکی از مسائل اساسی که نتوانستند برای آن پاسخ درخوری فراهم کنند این بود که چه زمانی به یک مدعا علمی اطلاق می شود و چه زمان آن را غیر علمی می نامیم؟ ۳- یکی از مشکلات اصلی این نگاه در عرصه سیاست و عمل بروز پیدا می کند. زمانی که اختلاف نظرات بروز می کند، این نگاه نمی تواند بگوید کدام یک علمی و کدام یک غیرعلمی است. تا زمانی که اختلاف نظرات در حوزه آکادمیک وجود دارد، دانشمندان می توانند مدتهای مدید حتی بیش تر از عمر اشخاص در باب مسائل مختلف بحث کنند بدون اینکه یکدیگر را غیر علمی خطاب کنند، اما هنگامی که بحث اجرا در میان است، نتیجه باید هرچه سریعتر مشخص گردد. در این میان، یکی از نتایج طبیعی این است که هر دوطرف منازعه یکدیگر را غیر علمی خطاب خواهند کرد و در نهایت طرفی که قدرت سیاسی بیشتری دارد طرف مقابل را منکوب می کند (موارد فراوانی در دنیا نشانگر این مدعاست). بدین ترتیب، علم عمدتا مغلوب بازیهای سیاسی خواهد گردید. زمانی چرچیل گفته بود: دانشمندان مانند شیر آبی هستند که هر وقت بخواهیم آن را باز می کنیم.� ۴- چنین ویژگی یکی از دلایل اصلی است که برخی جامعه شناسان متاخر (نظیر جاسانوف در دانشگاه هاروارد) به شدت به علم تاخته اند و آن را نه تنها فاقد اعتبار و کارکرد در فضای سیاسی خوانده اند، بلکه علم را به صورت کلی و همانند تکنولوژی عجین با ارزشها و علایق انسانها و گروه ها قلمداد کرده اند. به عبارت دیگر، کاستی های این نگاه زمینه را فراهم ساخته تا کسانی که با علم میانه خوبی نداn
————————————-
صادی علم است، برخی دیگر آن را ساخته و پرداخته غربیها و عاری از حقیقت عنوان می کردند. البته در این میان رئیس جمهور اخیرا به مدلهای توسعه اقتصادی خرده گرفته و آنها را طراحی غربیها برای ضربه زدن به کشورها نامیده اند. حتی کماکان بحثهای مختلف بر سر هدفمند کردن رایانه ها یک ریشه خود را در علم می بیند، جایی که طرفین� عقیده دارند رویکرد و یا بعضا مدلهای آنها علمی تر از سایرین است. در این باب ریاست محترم جمهوری در برنامه دیگری در صداوسیما برخی گروه ها را ناآشنا به علم اقتصاد نامیدند. این اتفاقات نشانگر این مساله است که امروزه بیش از گذشته کشور ما درگیر بحث در باب چیستی و ماهیت علم در قلمرو سیاسی و مسائل اجرایی شده است و البته هشداری به فلاسفه یا جامعه شناسان علم است که نقش پررنگ تری در مباحثات امروزه کشور بازی کنند.� اگرچه چنین فضایی مجال پرداختن درخور به این مساله نیست، اما ذکر چند نکته بسیار مفید است: ۱- در فضای معرفت شناختی امروز، مفهوم علم به معنای دانستن مطلق که تا نیمه قرن بیستم قدرت فراوانی داشتند، دیگر جایگاهی ندارد. به عبارت دیگر، بحث اصلی امروزه میان کسانی است که کلا علم را (به عنوان نوعی از معرفت بشری) فاقد وجاهت می دانند (نظیر نگاه های پست مدرن، برساخت گرایانه و غیره) و کسانی که کماکان بر امکان کسب معرفت (هرچند غیر مطلق) پافشاری کرده و از این روی علم را نیز دارای درجه ای از اعتبار برای شناخت واقعیت قلمداد می کنند (نظیر برخی نگاه های رئالیستی). ۲- یکی از اصلی ترین علتهای این تغییر ضعفهای اساسی است که نگاه های علم گرایانه در دل خود داشتند و از این روی نتوانستند دوام بیاورند. به قول یکی از فیلسوفان مطرح، این نگاه ها از اول مرده به دنیا آمده بودند. در این میان، این رویکردها نتوانستند معیاری برای تمایز علم از غیر علم مطرح سازند و هربار با چالشهای عدیده ای در ایجاد تمایز میان علم از غیر علم مواجه شدند. به عبارت دیگر، یکی از مسائل اساسی که نتوانستند برای آن پاسخ درخوری فراهم کنند این بود که چه زمانی به یک مدعا علمی اطلاق می شود و چه زمان آن را غیر علمی می نامیم؟ ۳- یکی از مشکلات اصلی این نگاه در عرصه سیاست و عمل بروز پیدا می کند. زمانی که اختلاف نظرات بروز می کند، این نگاه نمی تواند بگوید کدام یک علمی و کدام یک غیرعلمی است. تا زمانی که اختلاف نظرات در حوزه آکادمیک وجود دارد، دانشمندان می توانند مدتهای مدید حتی بیش تر از عمر اشخاص در باب مسائل مختلف بحث کنند بدون اینکه یکدیگر را غیر علمی خطاب کنند، اما هنگامی که بحث اجرا در میان است، نتیجه باید هرچه سریعتر مشخص گردد. در این میان، یکی از نتایج طبیعی این است که هر دوطرف منازعه یکدیگر را غیر علمی خطاب خواهند کرد و در نهایت طرفی که قدرت سیاسی بیشتری دارد طرف مقابل را منکوب می کند (موارد فراوانی در دنیا نشانگر این مدعاست). بدین ترتیب، علم عمدتا مغلوب بازیهای سیاسی خواهد گردید. زمانی چرچیل گفته بود: دانشمندان مانند شیر آبی هستند که هر وقت بخواهیم آن را باز می کنیم.� ۴- چنین ویژگی یکی از دلایل اصلی است که برخی جامعه شناسان متاخر (نظیر جاسانوف در دانشگاه هاروارد) به شدت به علم تاخته اند و آن را نه تنها فاقد اعتبار و کارکرد در فضای سیاسی خوانده اند، بلکه علم را به صورت کلی و همانند تکنولوژی عجین با ارزشها و علایق انسانها و گروه ها قلمداد کرده اند. به عبارت دیگر، کاستی های این نگاه زمینه را فراهم ساخته تا کسانی که با علم میانه خوبی نداn
n
‘
نظر خود را ثبت کنید !
