اجراي بين‌المللي كپي‌رايت و ثبت اختراعات مربوط به نرم‌افزار (بخش نخست)

nنويسنده : ويليامسون سيني (به نقل از مجله حقوق کامپيوتر و تکنولوژي)

n

nمترجم : زهرا حکيمي

n

nناشر : همكاران سيستم

n

nتاريخ انتشار : ۲۹/۱۱/۱۳۸۳

n

nمقدمه:

n

n"شانون اسميت"[2]  و هم كلاس او به محض فارغ التحصيل شدن در رشته‌ي علوم كامپيوتر، يك شركت آموزش نرم‌افزار كامپيوتري با نام ABC تاسيس و راه اندازي كردند. شركت ABC پس از بررسي‌هاي فراوان به اين نتيجه رسيد كه صنعت نرم‌افزار كامپيوتري به طور چشم‌گيري از سال ۱۹۸۰ به‌وي‍ژه  در زمينه توسعه‌ي استانداردهاي صنعتي (هم‌چون ويندوز) رشد داشته است و كاهش هزينه‌ها در زمينه‌ي سخت‌افزار باعث شده است، تقاضاي توليدات كامپيوتري افزايش يابد. ABC پس از حصول اطمينان از آن‌كه صنعت نرم‌افزار داراي اساس و بنيان علمي است، به ناچار تمام هزينه‌هاي تحقيقات و توسعه‌ي دانش خود را در اين زمينه صرف كرد. ميزان توانايي اين شركت براي حمايت از نرم‌افزاري كه توليد مي‌كرد، معياري بود براي تشخيص مكان‌هايي كه محصولات شركت بايد در آن‌ها پخش و توزيع مي‌شدند. در حقيقت از آن‌جايي كه ماهيت نرم‌افزار كامپيوتري به گونه‌اي است كه به سادگي قابل كپي‌برداري است، اين شركت خوب مي‌داند كه بايد از دارايي‌هاي ارزش‌مند خود، با قوي‌ترين امكانات موجود (حق چاپ يا ثبت اختراع) محافظت و حمايت كند. افزون بر اين، ABC به طور كامل آگاه است كه اگر بتواند بدون ترس از كپي‌برداري، نرم‌افزار خود را در بازارهاي غير آمريكايي توزيع كند، از سود بيش‌تري برخوردار خواهد شد. شركت ياد شده تا به حال از سرمايه‌ي كافي براي سرمايه‌گذاري در سطح خارجي برخوردار نبوده است، اما به طور حتم در آينده، از چنين امكاني برخوردار خواهد بود.

”
————————————-

nاز اين رو اين شركت علاقه‌مند است تا زمينه‌ي حمايت از نرم‌افزار خود را در نظام "كپي‌رايت" يا ثبت اختراع فراهم آورد. در عين حال هيچ نوع اطلاعاتي درباره‌ي سيستم‌هاي "كپي‌رايت" و ثبت اختراع در سطح بين‌الملل ندارد . با اين وجود مي‌داند كه بهترين راه براي افزايش طول عمر توليدات نرم‌افزاري، پشتيباني از سوي قوي‌ترين روش‌هاي حمايتي موجود در سطح آمريكا و خارج از آن است.

n

nچشم‌انداز اجراي كپي رايت ايالات متحده در خارج از اين كشور، باتوجه به موافقت‌نامه‌ي عمومي تعرفه و تجارت (گات)[۳]، سازمان جهاني مالكيت فكري (وايپو)[۴] و به ويژه كنوانسيون‌ها و شماري از موافقت‌نامه‌هاي چندجانبه يا دو جانبه كه در جهت تسهيل تجارت و داد و ستد بين كشورهاي عضو ايجاد شده‌اند، آسان‌تر به نظر مي‌رسد. دولت‌ها نيز كوشيده‌اند تا با وضع قوانين يكسان در زمينه‌ي مالكيت فكري تلاش‌هايي در جهت استاندارد كردن قوانين مربوط به كپي‌رايت انجام دهند.

n

nگرچه قوانين و موافقت‌نامه‌هاي مختلف، مشكل هزينه‌ها، ناهماهنگي و تمايل به جعل در كشورهاي خارجي را کاهش نداده است، بي‌شك اطلاعات مربوط به اين موضوع را كه كدام يك از قوانين كپي‌رايت يا ثبت اختراع، در كشورهاي خاص قابل اعمال هستند، به شكل فزاينده‌اي، افزايش داده است.

n

n 

n

nحمايت از نرم‌افزارهاي كامپيوتري در آمريكا:

n

n 

n

nالف) حمايت با عنوان كپي رايت:

n

nدرخواست كپي‌رايت براي يك نرم‌افزار در صورتي پذيرفتني است كه اثر خلق شده به نحو اصيل و ابداعي ايجاد شده باشد. اما در هر حال، ‌استاندارد پذيرفته شده در مورد كپي رايت؛ يعني "اصل بودن يك محصول" يك استاندارد حداقل به شمار مي‌رود .

n

nدر بيش‌تر مواقع، ابداعي بودن كار بدان معناست كه محصول به جاي كپي‌برداري، توسط توليدكننده‌ي آن و به نحود مستقلي به وجود آمده باشد.

n

nكپي‌رايت كه منبع ۵ و كد موضوعي ۶ برنامه‌ها، مدت‌هاست كه از طريق رويه‌ي قضايي شناخته شده است. تا جايي كه حتا عناصر غيرابتكاري برنامه‌هاي كامپيوتري نيز مي‌توانند از سوي كپي‌رايت مورد حمايت قرار بگيرند.

n

nاصلاحيه‌ي قانون كپي‌رايت مصوب ۱۹۷۶، ‌برنامه‌هاي كامپيوتري را زير عنوان كارهاي ادبي كه واجد كپي‌رايت هستند، طبقه‌بندي كرده است. به علاوه موسسه كپي‌رايت در آمريكا صفحه نمايش، فهرست‌ها و ساير عناصري را كه كاربران با آن‌ها روبه‌رو مي‌شوند، واجد كپي رايت قلمداد كرده است و اين عناصر را زير عنوان كپي‌رايت برنامه‌هاي ابتكاري كامپيوتري حمايت كرده است.

n

nبسياري از محاكم نيز چنين نظر داده‌اند كه اجزاي غيرهنري و غيرابداعي كامپيوتري كه با اعمال روش‌هاي گوناگون ذخيره يا دسته بندي مي‌شوند، مي‌توانند در قانون كپي رايت، تحت حمايت قرار بگيرند؛ زيرا بدين ترتيب از نوآوري و خلاقيت كافي برخوردار خواهند بود.

n

nدر نمونه‌ي ياد شده، نرم‌افزار ABC تا آن‌جايي واجد كپي‌رايت است كه اجزاي آن تنها، تركيبي از نظريات، كاركردها يا جزييات و يا ساير جنبه‌هايي كه زير نفوذ استاندارد ديكته شده‌اند، نباشد. در برخي موارد، داده‌هاي يك برنامه كامپيوتري شامل اجزايي است كه واجد كپي‌رايت نيستند و به طور گسترده، بخشي از استاندارد اين صنعت به شمار مي‌روند. بدان معنا كه داده‌هاي برنامه‌هاي كامپيوتري به ندرت واجد كپي‌رايت هستند.

n

nبهترين نظريه را در مورد تفكيك جنبه‌هاي غيرقابل‌حمايت برنامه‌هاي كامپيوتري، از جنبه‌هاي تحت حمايت آن دادگاه بخش ۲ در دعوايي كه شرح آن در ادامه خواهد آمد، ارايه داده است.

n

nدر هرحال، اثبات وجود جنبه‌هاي واجد كپي‌رايت در مقابله با ادعاي وجود نداشتن آن‌ها، تنها مانعي نيست كه ABC بايد برآن پيروز شود، مهندسي معكوس ۷ يكي ديگر از موضوعات قابل طرح در اين زمينه است. بدين ترتيب كه اگر يكي از رقبا، نرم افزار ABC را از طريق بخش‌هاي غير قابل حمايت آن و بر اساس يك برنامه‌ي كامپيوتري، ايجاد و سپس آن را تكميل كند، (البته به گونه‌اي متمايز از برنامه‌ي كامپيوتري)، ABC هرگز نمي‌تواند در مقابل شخص متجاوز، ادعاي خسارت كند.

n

nدر پرونده‌ي شركت "سگا" به طرفيت شركت "اكوليد ۸"، دادگاه بخش ۹، کپي‌برداري با واسطه از طريق فرآيند مهندسي معكوس را تا حدي كه داراي هدف مشروع و بدون قصد بهره‌برداري يا مقاصد تجاري باشد، مجاز قلمداد كرده است. دادگاه ياد شده چنين فرض كرده است كه بخش ۱۱۷ از قانون كپي‌رايت، از كاربراني كه كد موضوع برنامه‌ها را كسر و به گونه‌اي كه به آساني قابل خواندن باشد بر كد منبع تقسيم مي‌كنند، حمايت نمي‌كند. با اين حال از گردآوري آن‌ها در راستاي اهداف مناسب، با توجه به قانون "استفاده‌ي منصفانه" دفاع و حمايت مي‌كند.

n

nدر اصل، اگر دست‌رسي به محتواي برنامه‌هاي كامپيوتري، بدون كپي كردن كد آن، امكان‌پذير نباشد، اين كپي‌برداري مجاز و قانوني قلمداد مي‌شود. گرچه رويه‌ي استاندارد كردن اين صنعت از لحاظ نظري باعث خشنودي مصرف كنندگان است، شركت ABC بايد همواره در نظر داشته باشد كه طرح اين ادعا تا حد زيادي تاثير كپي‌رايت را كاهش مي‌دهد. درست است كه در ايالات متحده به راحتي مي‌توان يك نرم‌افزارهاي كامپيوتري را مورد حمايت قانون قرار داد، اما محاكم قضايي به طور معمول با دفاعيات طرح شده با ملايمت برخورد مي‌كنند. از اين رو بهتر است كه شركت ABC از نرم‌افزار خود با قوانين ثبت اختراع حمايت كند تا كپي‌رايت.

n

nب) حمايت تحت ثبت اختراع:

n

nبراي نرم‌افزار ABC، حمايت تحت ثبت اختراع بيش‌ترين سطح حمايت را فراهم مي‌كند و براي آن كه نرم‌افزار اين شركت به عنوان اختراع قابل ثبت باشد، بايد جديد، مفيد، غيربديهي و ابداعي باشد. با آن‌كه در موسسه ثبت اختراعات و علايم تجاري ايالات متحده، صدها نرم‌افزار با عنوان اختراع ثبت شده‌اند، هنوز ثبت نرم‌افزارهاي صوتي به عنوان اختراع مورد بحث و مناقشه است. موضوع اصلي قابل بحث درباره‌ي اين قبيل نرم‌افزارها اين است: آيا فرآيند تدوين داده‌ها مي‌تواند يك اختراع به شمار آيد؟ و آيا سيستمي وجود دارد كه اين فرآيند را به عنوان اختراع، قابل ثبت بداند يا خير؟

n

nتصميمات اوليه ديوان عالي از جمله در دعاوي "گوت شاك" به طرفيت "بنسون ۹"، گوياي اين عقيده است كه با آن‌كه بخش اعظم اين نرم‌افزار شامل فرمول‌هاي رياضي و مفيد و جديد است، به سادگي نمي‌توان آن را زير عنوان اختراع به ثبت رساند. دردعواي ياد شده، دادگاه اظهار كرد كه دکترين "مرحله ذهني ۱۰" براي انكار ثبت اختراع، ابزاري قدرتمند براي دفاع در مقابل شاكي به شمار مي‌آيد. اما دادگاه‌هاي بخش همواره اصرار داشته‌اند كه قوانين مربوط به ثبت اختراعات نرم‌افزاري به طور گسترده تفسير شوند. رويه‌ي قضايي نيز اغلب بر روابط رياضي تاكيد دارد.

n

nبا اين حال، دادگاه عالي با مجاز دانستن ثبت يك ساختار جديد و مفيد زير عنوان اختراع، براي كمك به حقايق و ابزار علمي، لحن تند دادگاه‌هاي بخش را ملايم‌تر كرده است. (گرچه خود روابط رياضي قابل ثبت نباشد) با ملايم شدن نظريه‌ي دادگاه "گوت شاک"، اين اميدواري افزايش يافت که نظر مثبت محاکم به حمايت از اين برنامه‌ها جلب شود.

n

nهم‌چنين دادگاه در پرونده شرکت "دياموند" به طرفيت شرکت "ديه ۱۱"، با اين اظهارنظر كه "هرچيزي که تا كنون در کره‌ي خاکي به وسيله‌ي انسان ديگري ساخته نشده باشد، تحت عنوان اختراع قابل ثبت است"دامنه‌ي ثبت يك نرم‌افزار را با عنوان اختراع گسترش داد.

n

nدادگاه‌هاي محلي و عالي در دو مرحله (در دعاوي "فري‌من والتر" و "آبله") 12 استاندارد قانوني را براي تعيين اين مساله که آيا برنامه‌اي تحت عنون اختراع قابل ثبت است يا خير؟ تثبيت کردند.

n

nبراي ارزيابي اختراع بودن يا نبودن يك نرم‌افزار دادگاه تعيين مي کند که

n

n1) اختراع مورد ادعا به طور مستقيم يا غير مستقيم شامل روابط رياضي مي شود يا خير؟

n

n2) در صورت وجود پاسخ مثبت، آيا اختراع مورد ادعا در مجموع شامل روندهايي به جز روابط رياضي نيز هست يا خير؟ در اين صورت اين ادعا بر طبق ماده ۱۰۱ قانون ثبت اختراعات آمريکا قابل پذيرش و ثبت    است.

n

nحتا روش‌هاي تجاري که در يک برنامه‌ي کامپيوتري تکميل مي‌شوند، اگر افزون بر دربرگيري روش‌هاي تجاري، به طور مشخص در برگيرنده‌ي هنرهاي تکنولوژيکي نيز باشند، مي‌توانند تحت عنوان اختراع به ثبت برسند. به علاوه، يک نرم‌افزار تا زماني که در برگيرنده‌ي يک موضوع توليد باشد، تحت عنوان يک طرح صنعتي نيز قابل ثبت است.

n

nUspto، به تازگي خطوط راهنمايي را جهت آزمايش و سنجش اختراعات و ابداعات کامپيوتري ارايه داده است. اين دستورالعمل، ثبت هرگونه وسيله يا عملکردي را که به وسيله‌ي يک برنامه‌ي کامپيوتري يا حافظه‌ي خواندني کامپيوتر، قابل کنترل باشند، مجاز اعلام كرده است. به هرحال دستورالعمل ياد شده يک نرم‌افزار ساده را به تنهايي قابل ثبت نمي‌داند.

n

nشرکت ABC تمايل دارد که نرم افزار خود را با عنوان "فرآيند زبان ابزار + کاركرد(۱۴)" به ثبت برساند. اين طرح به طور عملي مجموعه ساختارهاي متعددي را به يک ساختار و يک طرح تبديل مي‌كند. اگر اين شرکت برنامه‌هاي کامپيوتري آموزشي خود را در يک مجموعه دسته‌بندي كند و آن‌ها را تحت عنوان يک سيستم آموزشي به فروش برساند، احتمال ثبت اين برنامه‌ها با عنوان اختراع افزايش مي‌يابد. بنابراين اگر اين شرکت خواستار ثبت نرم‌افزار خود طبق قوانين ايالات متحده باشد، مجبور است ادعاي خود را با قوانين موجود منطبق كند.

n

nبا اين وجود، بايد اين احتمال که شخص متجاوز، براي رفع مسووليت خود از دفاع غيرمعتبر بودن  نرم‌افزار استفاده کند، در نظر گرفته شود. از آن‌جا که بيش‌تر نرم‌افزارهاي قابل ثبت، واجد اصول کامپيوتري، حق تقدم و روابط رياضي عملي هستند، خوانده‌ي دعوا تلاش خواهد کرد، ثابت كند که نرم افزار ABC ويژگي‌هاي غيربديهي بودن را دارا نيست و از اين رو قابل ثبت و حمايت نخواهد بود.

n

n[1]-  Sichnai F. Williamson

n

n[2]- Shanon Smith

n

n[3] – GATT

n

n[4] – WIPO ( World Intellectual Property Organization)

‘